STANISŁAW BEREŚ (ur. 1950); historyk lit., krytyk, eseista, poeta, tłumacz;
profesor w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Katedrze
Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej; wykładał również w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (do 1987);
w latach 1987-93 na Uniwersytecie Charles de Gaulle`a w Lille (Francja).
Od 1996 redaktor "Telewizyjnych Wiadomości Literackich" (TVP 2, TV Polonia)
oraz w latach 1997-98 magazynu kulturalnego "Latarnik" (TV Polonia);
członek jury Nagrody Literackiej Nike (1996-2004), Nagrody Literackiej Europy Srodkowej ANGELUS (od 2006) i komitetu redakcyjnego "Odry" (do 2003);
współrealizator międzynarodowego pilotażowego programu nauczania multimedialnego.
Opublikował 23 książki oraz ok. 360 tekstów naukowych, krytycznoliterackich i eseistycznych na łamach najważniejszych czasopism krajowych, emigracyjnych i zagranicznych. Większość z nich dotyczy literatury polskiej doby dwudziestolecia miedzywojennego, okresu wojny i okupacji oraz literatury powojennej.
Jego klasyczne już rozmowy-rzeki z pisarzami polskimi, krzyżują spojrzenie historyka literatury z
intelektualnie zorientowanym dziennikarstwem. W poezji w przewrotny sposób integruje perspektywę eschatologiczną
z autoironią.
Praktycznie już w momencie rozpoczęcia
pracy naukowej przez Stanisława Beresia na Uniwersytecie Wrocławskim
w Instytucie Filologii Polskiej (1973) wyodrębniły się jego
zainteresowania badawcze, którym pozostał wierny do dzisiaj,
choć z latami w sposób naturalny pojawiały się nowe pola
penetracji. Jego prace koncentrowały się od początku wokół
pięciu głównych bloków problemowych: zjawisk
awangardowych w poezji międzywojennej (futuryzm, nadrealizm, Druga
Awangarda), nurtów katastroficznych w literaturze polskiej
(twórczość St.I. Witkiewicza, poezji grupy literackiej
„Żagary”-„Piony”, liryki pokolenia
wojennego), twórczości artystycznej doby okupacji (w kraju i
na obczyźnie), literatury emigracyjnej, a wreszcie wokół
zjawisk w prozie, poezji i krytyce literackiej doby PRL-u oraz III
Rzeczpospolitej. Spośród książek, najpełniej dokumentują te
zainteresowania m.in.: „OSTATNIA WILEŃSKA PLEJADA. SZKICE O POEZJI KRĘGU ŻAGARÓW” (Warszawa 1991);
„UWIĘZIONY W ŚMIERCI. O TWÓRCZOŚCI TADEUSZA GAJCEGO" (Warszawa 1992), „POETES DE L`APOCALYPSE. ANTHOLOGIE DE POESIE POLONAIS, HERBEU ET YIDDISH“ (Lille 1991), „SZUFLADA Z
ATLANTYDY“ (Wrocław 2002). Na marginesie tych głównych
nurtów prof. Bereś zajmował się również problematyką
literatury popularnej (m.in. folklor okupacyjny, powieść kryminalna,
fantastyka, gatunki dziennikarskie), a także fenomenami tzw. Młodej
Kultury (m.in. prasa studencka, poezja Nowej Fali i „młodych
roczników" etc). Odrębnym kierunkiem jego zainteresowań
były badania nad literaturą science fiction, a szczególnie
prace nt. pisarstwa S. Lema i G.H. Wellsa (m.in. w latach 1986-87
kierował pracami grupy tematycznej „Modele literatury
fantastyczno-naukowej” w ramach Problemu Węzłowego 11.1). Z
czasem zainteresowania te objęły również twórczość
kręgu fantasy (m.in. twórczość A. Sapkowskiego).
Osobnym
i nietypowym na gruncie literaturoznawstwa obszarem zainteresowań St.
Beresia stały się dokumentarne zapisy rozmów ze współczesnymi
pisarzami polskimi (m.in. z J. Zagórskim, J. Putramentem, A.
Rymkiewiczem, Cz. Miłoszem), które powstały w okresie
zbierania materiałów do jego pracy doktorskiej. Niedługo potem
poszerzył pole penetracji i największym przedsięwzięciem tego typu
okazał się wywiad-rzeka ze Stanisławem Lemem, który ukazał się
najpierw w wersji niemieckiej pt. „LEM UBER LEM. GESPRACHE” (Frankfurt am Main 1986), a
potem polskiej pt. „ROZMOWY ZE STANISŁAWEM LEMEM”
(Kraków 1987). Książka ta została uhonorowana nagrodą Ministra
Edukacji Narodowej (1987) oraz Nagrodą „Fantastyki”
(1988). Po wielu latach pozycja ta doczekała się swojej nowej,
znacznie poszerzonej wersji pt. „TAKO RZECZE LEM”
(Kraków 2002). Już po tej publikacji uznano St. Beresia za
klasyka tego gatunku. Niezwykle szybko zresztą potwierdził tę
reputację, drukując pod pseudonimem Stanisław Nowicki głośny tom rozmów pt.„ PÓŁ WIEKU CZYŚĆCA. ROZMOWY Z TADEUSZEM KONWICKIM”,
który doczekał się aż czterech edycji (Londyn 1986, Warszawa
1986, 1990, Kraków 2004), a także przekładu na język francuski
pt. „UN
DEMI-SIECLE DE PURGATOIRE. ENTRETIENS
AVEC TADEUSZ KONWICKI“
(Paris 1993). Niedługo
potem dorzucił do tej konwersacyjnej kolekcji tom wspomnień i analiz
teatrologicznych pt. “ROZDARTA KURTYNA. ROZWAŻANIA
NIE TYLKO O TEATRZE”
(Londyn 1993), opracowanych wraz z K. Braunem, reżyserem i dyrektorem
wydziału teatralnego University of Buffalo (USA), a jeszcze później
zredagowany wraz z Andrzejem Sapkowskim bestsellerowy tom rozmów
pt. „HISTORIA I FANTASTYKA” (Warszawa
2005). Z czasem rozmowy z wybitnymi pisarzami polskimi stały się
stałym elementem jego warsztatu historyka literatury i krytyka,
stanowiąc dopełnienie i uzupełnienie ujęć naukowych. Modelowym przykłądem takiego tomu rozmów jest "HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ W ROZMOWACH XX-XXI WIEK". Ich cechą jest
charakter monograficzny, przy zachowaniu cech żywego, polemicznego
dyskursu. Utrzymujące pozory formy dziennikarskiej, rozmowy-rzeki prof.
Beresia są w istocie specjalistycznymi dyskusjami na temat
podstawowych problemów procesu kreacyjnego, psychologii
twórczości, mechanizmów odbioru, a także złożonych
kontekstów filozoficznych, historycznoliterackich i
metaliterackich.
Ważnym doświadczeniem naukowym
Stanisława Beresia był 6-letni okres pracy na Université
Charles de Gaulle w Lille (Francja), gdzie pracował w latach
1987-1993 roku, prowadząc przedmioty o charakterze ćwiczeniowym i
wykładowym na wszystkich latach studiów stacjonarnych (DEUG,
Licence, Maitrise, Options) i zaocznych (Télé-Enseignement).
Wykładał następujące przedmioty: „Polonais pratique pour
debutants”, „Littérature polonaise des lumie`res
au debut du XIXe siecle”, „Littérature polonaise
du XXe siecle”, „Langue polonaise parleé et
ecrite”, „Langue et civilisation polonaises”,
„Histoire et civilisation polonaises”, „Technique
de la traduction (theme”). W ciągu ostatnich dwóch
lat kontraktu wykładał również w Formation Continue –
Education Permanente, gdzie prowadził zajęcia 3-go stopnia (Diplome
Inter Universitatire de Langue). Przez wszystkie te lata był również
zatrudniany jako stały recenzent i członek naukowego jury Agregations
oraz D.E.A (Diplome d`Etudes Approfondies) w zakresie literatury i
kultury polskiej.
Potrzeby dydaktyczne w ramach
nauczania języka i literatury polskiej za granicą sprawiły, iż St.
Bereś opublikował trzy skrypty dla studentów francuskich:
„POLONAIS PRATIQUE POUR DEBUTANTS” (Lille
1990), „HISTOIRE ET CIVILISATION POLONAISE 1795-1864”
(Lille 1991), „LA NOUVELLE VAGUE POLONAISE. ANTHOLOGIE
DES OUEVRES POETIQUES” (Lille 1992).
Okres pracy we Francji przyniósł
także serię jego prac przekładowych z literatury francuskiej (m.in.
proza D. Sallenauve, M. Prousta, M. Galey, I. Kadare`go, G. Josepha).
Największym jednak przedsięwzięciem translacyjnym stał się przekład
na język polski (wraz z M. Laurent)
„Dictionnaire des oeuvres et des
themes de la litterature francaise”
Michela Bouty, który ukazał się w kraju jako „SŁOWNIK
DZIEŁ I TEMATÓW LITERATURY FRANCUSKIEJ”
(Wrocław 1995).
Okres pracy Stanisława Beresia za
granicą obejmuje ponad 60 prac o charakterze naukowym, dydaktycznym,
eseistycznym, publicystycznym, przekładowym i literackim (zarówno
w języku polskim, jak i francuskim). Spośród nich 9 stanowią
publikacje książkowe i skrypty. Uzupełnia je udział w konferencjach
międzynarodowych, jury naukowych, audycje radiowe, wreszcie liczne
prace popularyzatorskie, wykłady i prelekcje poza uniwersytetem,
spotkania autorskie, stałe wieczory poświęcone literaturze polskiej,
cotygodniowe projekcje filmowe. Współpracując z Centre
d`Etudes de la Culture Polonaise, brał udział w kilku prestiżowych
sesjach naukowych m.in. „Na styku kultury polskiej i
żydowskiej“ (1988), „Robotnicy polscy we Francji po I
wojnie światowej (1989), „La prose contemporaine:
individualisme ou sociabilite, identité unique ou multiple“
(1991), zaś w ramach współpracy z Section d`Etudes Arabes w
kolokwium międzynarodowym „Litteratures et cultures d`Exil.
Terre perdue, langue sauveé“ (1990).
Wszystkie referaty wygłoszone na tych sesjach ukazały się w tomach
zbiorowych, wydanych we Francji.
Dzięki
wciągnięciu do współpracy uczonych z Instytutu d`Etudes
Hebraiques udało mu się opublikować antologię poezji polskiej i
żydowskiej z okresu II wojny światowej pt. “ POETES
DE L`APOCALYPSE. ANTHOLOGIE
DE POESIE EN POLONAIS, HEBREU ET YIDDISH (1939 -
1945)” (Lille
1991). Jej pojawienie
się było żywo komentowane zarówno we Francji, jak i w Stanach
Zjednoczonych.
Praca naukowa za
granicą z wykorzystaniem nowoczesnych technologii edukacyjnych, a co
za tym idzie pierwsze doświadczenia telewizyjne, sprawiły że po
powrocie z Francji został zaproszony do wieloletniej współpracy
międzynarodowej nad nowymi multimedialnymi technologiami
dydaktycznymi. W tym pilotażowym projekcie uczestniczą: Universite
Charles de Gaulle Lille III, ULB Bruxelles, Paris IV Sorbonne,
Université Aix en Province, Université Toulouse le
Mirail, Université Nancy II, Uniwersytet Jagielloński,
Uniwersytet Wrocławski. Prace zostały rozpoczęte w roku 1998 przez
Sekcję Polską i Centre d`Etudes de la Culture Polonaise Uniwersytetu
Lille III. Realizacja tego nowatorskiego projektu stała się możliwa
dzięki finansowemu wsparciu SEAD (Service d`Enseignement a
Distance) i subwencjom m.in. Association France-Pologne,
Izby Handlowej w Lille, Wspólnoty Polskiej w Warszawie,
polskiego Ministerstwa Edukacji Narodowej, Senatu Rzeczpospolitej
Polski, a także dotacjom celowym z Unii Europejskiej. Celem tego
projektu jest stworzenie optymalnego modelu akademickiego wykładu
multimedialnego, zbliżonego w standardzie merytorycznym i technicznym
do filmu dokumentalnego. Zrealizowana pod opieką reżyserską prof.
Beresia videoteka obejmuje aktualnie 17 wykładów i jest bazą
wyjściową dla akademickich edukacyjnych portali internetowych,
koordynowanych przez Enseignement a Distance Universytetu Charles de
Gaulle w Lille (Francja). W przyszłości zostaną one zintegrowane z
globalnymi infostradami edukacyjnymi Unii Europejskiej.
Zdobyte
za granicą doświadczenia otworzyły przed prof. St. Beresiem nowe
perspektywy badań medioznawczych, a także praktycznego wykorzystania
umiejętności realizacyjnych w pracy telewizyjnej: od 1996 roku –
równolegle do badań naukowych - prowadzi na antenie TVP 2 oraz
TVP Polonia „ Telewizyjne Wiadomości Literackie ”.
Jest to najdłużej istniejący na antenie polskiej telewizji publicznej
program literacki; przez 6 lat dwutygodnik, a później
miesięcznik (długość emisji 30 min). Oglądalność programu oscyluje
pomiędzy 2 - 3,4% (ok. 1 mln widzów), co oznacza widownię
porównywalną ze słynnym francuskim „Apostrophes”
Bernarda Pivot lub niemieckim „Kwartetem Literackim”
Marcela Reicha-Ranickiego. W Raporcie
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Telewizyjne
Wiadomości Literackie” zostały uznane za „jedyną
wartościową pozycję wśród programów literackich”.
Edytorskim efektem tych wieloletnich emisji stał się wspomniany wcześniej zbiór
rozmów-rzek z pisarzami, które ukazały się pt.
„ HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ W ROZMOWACH. XX-XXI ”
(Warszawa 2002), zawierający wywiady z najwybitniejszymi prozaikami i
poetami naszej doby (m.in. Cz. Miłosz, J. Giedroyc, S. Lem, R.
Kapuściński, K. Brandys, T. Różewicz, M. Świetlicki, M.
Gretkowska, W. Dichter. Ch. Skrzyposzek, P. Sommer, A. Sosnowski i
in.). W najbliższym czasie ukaże się drugi tom tej książki,
zawierający głównie rozmowy z pisarzami emigracyjnymi.
Przez pewien czas równolegle do
TWL-u prof. Bereś prowadził również magazyn kulturalny
„Latarnik”, emitowany w latach 1997-98 w paśmie
TVP Polonia, omawiający formy aktywności artystycznej i naukowej
wybitnych Polaków zamieszkałych za granicą (zrealizowano ok.
20 odcinków). Według ocen Ministerstwa Spraw zagranicznych był
to jeden z najpopularniejszych programów polskich, emitowanych
z kraju za granicę. Przez pewien czas na antenie TVP 3 St. Bereś
prowadził również dyskusyjny program publicystyczny pt. „ Jatka
kulturalna ” (2003).
Wieloletnie
doświadczenia telewizyjno-filmowe St. Beresia uzupełnia kilka filmów
dokumentalnych, zrealizowanych dla Programu 2 TVP (m.in.
„CIAŁO KAMIENIA. IGOR MITORAJ”, „BIAŁY BRAT PAPUASÓW”, „WYDAJ TO SAM” ).
Wieloletnia
telewizyjna praktyka w sposób oczywisty stała się kapitałem
wiedzy, którą prof. Bereś usiłuje przekazać studentom Katedry
Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej we Wrocławiu, gdzie wykłada
od roku 2002. Jego dodatkową pasją są prace edytorskie, a szczególnie
opracowywanie i przygotowywanie do druku utworów pisarzy
zapomnianych, a także dokumentowanie niezwykłych zjawisk z zakresu
kultury. W ostatnich latach prof. Bereś opublikował m.in.: Tadeusz
Gajcy: „ WYBÓR POEZJI.
MISTERIUM NIEDZIELNE ”,
Biblioteka Narodowa. Wrocław - Kraków 1992.; Andrzej
Jochelson, „ KRONIKA. SEMIPAŁATYŃSK – WROCŁAW ”,
Wrocław 1997; Stanisław Kowalczyk, „ Kradzieże
brylantów ”, Wrocław
2005; „SALON III RZECZPOSPOLITEJ CZYLI SPOTKANIA W SALONIE PROF. DUDKA”, T
1, Wrocław 2006.
Zamykając
ten opis dorobku prof. Stanisława Beresia, warto zamknąć go w
cyfrach: aktualnie obejmuje on 23 książki (historia literatury –
3; prace edytorskie – 4; rozmowy-rzeki – 6; przekłady –
3; translacje własne – 1; skrypty – 6; poezja - 3) oraz
ok. 350 publikacji z zakresu historii literatury, krytyki
literackiej, eseistyki naukowej i popularyzacji na łamach czasopism
krajowych oraz zagranicznych, a także w pracach zbiorowych. Jego
dorobek telewizyjno-filmowy obejmuje ok. 150 odcinków
„Telewizyjnych Wiadomości Literackich”, ok.
20 odcinków magazynu kulturalnego „Latarnik”,
3 odcinki „Jatki kulturalnej”, a także 3
filmy dokumentalne. W latach 1997-2003 prof. Bereś był jurorem
Nagrody Literackiej Nike, od roku 2006 jurorem Literackie Nagrody Europy Środkowej ANGELUS, do roku 2003 członkiem komitetu
redakcyjnego „Odra” oraz Rady Programowej TVP 3. Od wielu
lat jest członkiem PEN Clubu, a także członkiem zespołu redakcyjnego
serii „Lettres Europeen”
(Francja-Belgia-Wlk.Brytania-Niemcy).
|