STANISŁAW BEREŚ (ur. 1950); historyk lit., krytyk, eseista, poeta, tłumacz; profesor w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Katedrze Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej; wykładał również w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (do 1987); w latach 1987-93 na Uniwersytecie Charles de Gaulle`a w Lille (Francja).

Od 1996 redaktor "Telewizyjnych Wiadomości Literackich" (TVP 2, TV Polonia) oraz w latach 1997-98 magazynu kulturalnego "Latarnik" (TV Polonia); członek jury Nagrody Literackiej Nike (1996-2004), Nagrody Literackiej Europy Srodkowej ANGELUS (od 2006) i komitetu redakcyjnego "Odry" (do 2003); współrealizator międzynarodowego pilotażowego programu nauczania multimedialnego.

Opublikował 23 książki oraz ok. 360 tekstów naukowych, krytycznoliterackich i eseistycznych na łamach najważniejszych czasopism krajowych, emigracyjnych i zagranicznych. Większość z nich dotyczy literatury polskiej doby dwudziestolecia miedzywojennego, okresu wojny i okupacji oraz literatury powojennej. Jego klasyczne już rozmowy-rzeki z pisarzami polskimi, krzyżują spojrzenie historyka literatury z intelektualnie zorientowanym dziennikarstwem. W poezji w przewrotny sposób integruje perspektywę eschatologiczną z autoironią.

Praktycznie już w momencie rozpoczęcia pracy naukowej przez Stanisława Beresia na Uniwersytecie Wrocławskim w Instytucie Filologii Polskiej (1973) wyodrębniły się jego zainteresowania badawcze, którym pozostał wierny do dzisiaj, choć z latami w sposób naturalny pojawiały się nowe pola penetracji. Jego prace koncentrowały się od początku wokół pięciu głównych bloków problemowych: zjawisk awangardowych w poezji międzywojennej (futuryzm, nadrealizm, Druga Awangarda), nurtów katastroficznych w literaturze polskiej (twórczość St.I. Witkiewicza, poezji grupy literackiej „Żagary”-„Piony”, liryki pokolenia wojennego), twórczości artystycznej doby okupacji (w kraju i na obczyźnie), literatury emigracyjnej, a wreszcie wokół zjawisk w prozie, poezji i krytyce literackiej doby PRL-u oraz III Rzeczpospolitej. Spośród książek, najpełniej dokumentują te zainteresowania m.in.: „OSTATNIA WILEŃSKA PLEJADA. SZKICE O POEZJI KRĘGU ŻAGARÓW” (Warszawa 1991); „UWIĘZIONY W ŚMIERCI. O TWÓRCZOŚCI TADEUSZA GAJCEGO" (Warszawa 1992), „POETES DE L`APOCALYPSE. ANTHOLOGIE DE POESIE POLONAIS, HERBEU ET YIDDISH“ (Lille 1991), „SZUFLADA Z ATLANTYDY“ (Wrocław 2002). Na marginesie tych głównych nurtów prof. Bereś zajmował się również problematyką literatury popularnej (m.in. folklor okupacyjny, powieść kryminalna, fantastyka, gatunki dziennikarskie), a także fenomenami tzw. Młodej Kultury (m.in. prasa studencka, poezja Nowej Fali i „młodych roczników" etc). Odrębnym kierunkiem jego zainteresowań były badania nad literaturą science fiction, a szczególnie prace nt. pisarstwa S. Lema i G.H. Wellsa (m.in. w latach 1986-87 kierował pracami grupy tematycznej „Modele literatury fantastyczno-naukowej” w ramach Problemu Węzłowego 11.1). Z czasem zainteresowania te objęły również twórczość kręgu fantasy (m.in. twórczość A. Sapkowskiego).

Osobnym i nietypowym na gruncie literaturoznawstwa obszarem zainteresowań St. Beresia stały się dokumentarne zapisy rozmów ze współczesnymi pisarzami polskimi (m.in. z J. Zagórskim, J. Putramentem, A. Rymkiewiczem, Cz. Miłoszem), które powstały w okresie zbierania materiałów do jego pracy doktorskiej. Niedługo potem poszerzył pole penetracji i największym przedsięwzięciem tego typu okazał się wywiad-rzeka ze Stanisławem Lemem, który ukazał się najpierw w wersji niemieckiej pt. „LEM UBER LEM. GESPRACHE” (Frankfurt am Main 1986), a potem polskiej pt. „ROZMOWY ZE STANISŁAWEM LEMEM” (Kraków 1987). Książka ta została uhonorowana nagrodą Ministra Edukacji Narodowej (1987) oraz Nagrodą „Fantastyki” (1988). Po wielu latach pozycja ta doczekała się swojej nowej, znacznie poszerzonej wersji pt. „TAKO RZECZE LEM” (Kraków 2002). Już po tej publikacji uznano St. Beresia za klasyka tego gatunku. Niezwykle szybko zresztą potwierdził tę reputację, drukując pod pseudonimem Stanisław Nowicki głośny tom rozmów pt.„ PÓŁ WIEKU CZYŚĆCA. ROZMOWY Z TADEUSZEM KONWICKIM”, który doczekał się aż czterech edycji (Londyn 1986, Warszawa 1986, 1990, Kraków 2004), a także przekładu na język francuski pt. „UN DEMI-SIECLE DE PURGATOIRE. ENTRETIENS AVEC TADEUSZ KONWICKI“ (Paris 1993). Niedługo potem dorzucił do tej konwersacyjnej kolekcji tom wspomnień i analiz teatrologicznych pt. “ROZDARTA KURTYNA. ROZWAŻANIA NIE TYLKO O TEATRZE” (Londyn 1993), opracowanych wraz z K. Braunem, reżyserem i dyrektorem wydziału teatralnego University of Buffalo (USA), a jeszcze później zredagowany wraz z Andrzejem Sapkowskim bestsellerowy tom rozmów pt. „HISTORIA I FANTASTYKA” (Warszawa 2005). Z czasem rozmowy z wybitnymi pisarzami polskimi stały się stałym elementem jego warsztatu historyka literatury i krytyka, stanowiąc dopełnienie i uzupełnienie ujęć naukowych. Modelowym przykłądem takiego tomu rozmów jest "HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ W ROZMOWACH XX-XXI WIEK". Ich cechą jest charakter monograficzny, przy zachowaniu cech żywego, polemicznego dyskursu. Utrzymujące pozory formy dziennikarskiej, rozmowy-rzeki prof. Beresia są w istocie specjalistycznymi dyskusjami na temat podstawowych problemów procesu kreacyjnego, psychologii twórczości, mechanizmów odbioru, a także złożonych kontekstów filozoficznych, historycznoliterackich i metaliterackich.

Ważnym doświadczeniem naukowym Stanisława Beresia był 6-letni okres pracy na Université Charles de Gaulle w Lille (Francja), gdzie pracował w latach 1987-1993 roku, prowadząc przedmioty o charakterze ćwiczeniowym i wykładowym na wszystkich latach studiów stacjonarnych (DEUG, Licence, Maitrise, Options) i zaocznych (Télé-Enseignement). Wykładał następujące przedmioty: „Polonais pratique pour debutants”, „Littérature polonaise des lumie`res au debut du XIXe siecle”, „Littérature polonaise du XXe siecle”, „Langue polonaise parleé et ecrite”, „Langue et civilisation polonaises”, „Histoire et civilisation polonaises”, „Technique de la traduction (theme”). W ciągu ostatnich dwóch lat kontraktu wykładał również w Formation Continue – Education Permanente, gdzie prowadził zajęcia 3-go stopnia (Diplome Inter Universitatire de Langue). Przez wszystkie te lata był również zatrudniany jako stały recenzent i członek naukowego jury Agregations oraz D.E.A (Diplome d`Etudes Approfondies) w zakresie literatury i kultury polskiej.

Potrzeby dydaktyczne w ramach nauczania języka i literatury polskiej za granicą sprawiły, iż St. Bereś opublikował trzy skrypty dla studentów francuskich: „POLONAIS PRATIQUE POUR DEBUTANTS” (Lille 1990), „HISTOIRE ET CIVILISATION POLONAISE 1795-1864” (Lille 1991), „LA NOUVELLE VAGUE POLONAISE. ANTHOLOGIE DES OUEVRES POETIQUES” (Lille 1992).

Okres pracy we Francji przyniósł także serię jego prac przekładowych z literatury francuskiej (m.in. proza D. Sallenauve, M. Prousta, M. Galey, I. Kadare`go, G. Josepha). Największym jednak przedsięwzięciem translacyjnym stał się przekład na język polski (wraz z M. Laurent) „Dictionnaire des oeuvres et des themes de la litterature francaise” Michela Bouty, który ukazał się w kraju jako „SŁOWNIK DZIEŁ I TEMATÓW LITERATURY FRANCUSKIEJ” (Wrocław 1995).

Okres pracy Stanisława Beresia za granicą obejmuje ponad 60 prac o charakterze naukowym, dydaktycznym, eseistycznym, publicystycznym, przekładowym i literackim (zarówno w języku polskim, jak i francuskim). Spośród nich 9 stanowią publikacje książkowe i skrypty. Uzupełnia je udział w konferencjach międzynarodowych, jury naukowych, audycje radiowe, wreszcie liczne prace popularyzatorskie, wykłady i prelekcje poza uniwersytetem, spotkania autorskie, stałe wieczory poświęcone literaturze polskiej, cotygodniowe projekcje filmowe. Współpracując z Centre d`Etudes de la Culture Polonaise, brał udział w kilku prestiżowych sesjach naukowych m.in. „Na styku kultury polskiej i żydowskiej“ (1988), „Robotnicy polscy we Francji po I wojnie światowej (1989), „La prose contemporaine: individualisme ou sociabilite, identité unique ou multiple“ (1991), zaś w ramach współpracy z Section d`Etudes Arabes w kolokwium międzynarodowym „Litteratures et cultures d`Exil. Terre perdue, langue sauveé“ (1990). Wszystkie referaty wygłoszone na tych sesjach ukazały się w tomach zbiorowych, wydanych we Francji.

Dzięki wciągnięciu do współpracy uczonych z Instytutu d`Etudes Hebraiques udało mu się opublikować antologię poezji polskiej i żydowskiej z okresu II wojny światowej pt. “ POETES DE L`APOCALYPSE. ANTHOLOGIE DE POESIE EN POLONAIS, HEBREU ET YIDDISH (1939 - 1945)” (Lille 1991). Jej pojawienie się było żywo komentowane zarówno we Francji, jak i w Stanach Zjednoczonych.

Praca naukowa za granicą z wykorzystaniem nowoczesnych technologii edukacyjnych, a co za tym idzie pierwsze doświadczenia telewizyjne, sprawiły że po powrocie z Francji został zaproszony do wieloletniej współpracy międzynarodowej nad nowymi multimedialnymi technologiami dydaktycznymi. W tym pilotażowym projekcie uczestniczą: Universite Charles de Gaulle Lille III, ULB Bruxelles, Paris IV Sorbonne, Université Aix en Province, Université Toulouse le Mirail, Université Nancy II, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wrocławski. Prace zostały rozpoczęte w roku 1998 przez Sekcję Polską i Centre d`Etudes de la Culture Polonaise Uniwersytetu Lille III. Realizacja tego nowatorskiego projektu stała się możliwa dzięki finansowemu wsparciu SEAD (Service d`Enseignement a Distance) i subwencjom m.in. Association France-Pologne, Izby Handlowej w Lille, Wspólnoty Polskiej w Warszawie, polskiego Ministerstwa Edukacji Narodowej, Senatu Rzeczpospolitej Polski, a także dotacjom celowym z Unii Europejskiej. Celem tego projektu jest stworzenie optymalnego modelu akademickiego wykładu multimedialnego, zbliżonego w standardzie merytorycznym i technicznym do filmu dokumentalnego. Zrealizowana pod opieką reżyserską prof. Beresia videoteka obejmuje aktualnie 17 wykładów i jest bazą wyjściową dla akademickich edukacyjnych portali internetowych, koordynowanych przez Enseignement a Distance Universytetu Charles de Gaulle w Lille (Francja). W przyszłości zostaną one zintegrowane z globalnymi infostradami edukacyjnymi Unii Europejskiej.

Zdobyte za granicą doświadczenia otworzyły przed prof. St. Beresiem nowe perspektywy badań medioznawczych, a także praktycznego wykorzystania umiejętności realizacyjnych w pracy telewizyjnej: od 1996 roku – równolegle do badań naukowych - prowadzi na antenie TVP 2 oraz TVP Polonia „ Telewizyjne Wiadomości Literackie ”. Jest to najdłużej istniejący na antenie polskiej telewizji publicznej program literacki; przez 6 lat dwutygodnik, a później miesięcznik (długość emisji 30 min). Oglądalność programu oscyluje pomiędzy 2 - 3,4% (ok. 1 mln widzów), co oznacza widownię porównywalną ze słynnym francuskim „Apostrophes” Bernarda Pivot lub niemieckim „Kwartetem Literackim” Marcela Reicha-Ranickiego. W Raporcie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Telewizyjne Wiadomości Literackie” zostały uznane za „jedyną wartościową pozycję wśród programów literackich”. Edytorskim efektem tych wieloletnich emisji stał się wspomniany wcześniej zbiór rozmów-rzek z pisarzami, które ukazały się pt. „ HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ W ROZMOWACH. XX-XXI ” (Warszawa 2002), zawierający wywiady z najwybitniejszymi prozaikami i poetami naszej doby (m.in. Cz. Miłosz, J. Giedroyc, S. Lem, R. Kapuściński, K. Brandys, T. Różewicz, M. Świetlicki, M. Gretkowska, W. Dichter. Ch. Skrzyposzek, P. Sommer, A. Sosnowski i in.). W najbliższym czasie ukaże się drugi tom tej książki, zawierający głównie rozmowy z pisarzami emigracyjnymi.

Przez pewien czas równolegle do TWL-u prof. Bereś prowadził również magazyn kulturalny „Latarnik”, emitowany w latach 1997-98 w paśmie TVP Polonia, omawiający formy aktywności artystycznej i naukowej wybitnych Polaków zamieszkałych za granicą (zrealizowano ok. 20 odcinków). Według ocen Ministerstwa Spraw zagranicznych był to jeden z najpopularniejszych programów polskich, emitowanych z kraju za granicę. Przez pewien czas na antenie TVP 3 St. Bereś prowadził również dyskusyjny program publicystyczny pt. „ Jatka kulturalna ” (2003).

Wieloletnie doświadczenia telewizyjno-filmowe St. Beresia uzupełnia kilka filmów dokumentalnych, zrealizowanych dla Programu 2 TVP (m.in. „CIAŁO KAMIENIA. IGOR MITORAJ”, „BIAŁY BRAT PAPUASÓW”, „WYDAJ TO SAM” ).

Wieloletnia telewizyjna praktyka w sposób oczywisty stała się kapitałem wiedzy, którą prof. Bereś usiłuje przekazać studentom Katedry Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej we Wrocławiu, gdzie wykłada od roku 2002. Jego dodatkową pasją są prace edytorskie, a szczególnie opracowywanie i przygotowywanie do druku utworów pisarzy zapomnianych, a także dokumentowanie niezwykłych zjawisk z zakresu kultury. W ostatnich latach prof. Bereś opublikował m.in.: Tadeusz Gajcy: „ WYBÓR POEZJI. MISTERIUM NIEDZIELNE ”, Biblioteka Narodowa. Wrocław - Kraków 1992.; Andrzej Jochelson, „ KRONIKA. SEMIPAŁATYŃSK – WROCŁAW ”, Wrocław 1997; Stanisław Kowalczyk, „ Kradzieże brylantów ”, Wrocław 2005; „SALON III RZECZPOSPOLITEJ CZYLI SPOTKANIA W SALONIE PROF. DUDKA”, T 1, Wrocław 2006.

Zamykając ten opis dorobku prof. Stanisława Beresia, warto zamknąć go w cyfrach: aktualnie obejmuje on 23 książki (historia literatury – 3; prace edytorskie – 4; rozmowy-rzeki – 6; przekłady – 3; translacje własne – 1; skrypty – 6; poezja - 3) oraz ok. 350 publikacji z zakresu historii literatury, krytyki literackiej, eseistyki naukowej i popularyzacji na łamach czasopism krajowych oraz zagranicznych, a także w pracach zbiorowych. Jego dorobek telewizyjno-filmowy obejmuje ok. 150 odcinków „Telewizyjnych Wiadomości Literackich”, ok. 20 odcinków magazynu kulturalnego „Latarnik”, 3 odcinki „Jatki kulturalnej”, a także 3 filmy dokumentalne. W latach 1997-2003 prof. Bereś był jurorem Nagrody Literackiej Nike, od roku 2006 jurorem Literackie Nagrody Europy Środkowej ANGELUS, do roku 2003 członkiem komitetu redakcyjnego „Odra” oraz Rady Programowej TVP 3. Od wielu lat jest członkiem PEN Clubu, a także członkiem zespołu redakcyjnego serii „Lettres Europeen” (Francja-Belgia-Wlk.Brytania-Niemcy).